ಅಂಬೇಡ್ಕರ್ ಅವರು ಮಾನವ ಘನತೆಗೆ ನೀಡಿದ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನವೇನು?

ಮಾನುಸ್ (ಮಾನವ) ಮತ್ತು ಮಾನುಸ್ಕಿ (ಮಾನವ ಘನತೆ) ಬಗ್ಗೆ ಅಂಬೇಡ್ಕರ್ ಅವರ ಚಿಂತನೆಗಳು ಕೇವಲ ಉದಾರವಾದಿ ಪಾಶ್ಚಿಮಾತ್ಯ ಮಾನವತಾವಾದದಿಂದ ಬಂದದ್ದಲ್ಲ. ಅವರಿಗೆ ಮಾನುಸ್ ಎಂಬುದು ಮಾನವೀಯತೆಯ ಆಚರಣೆಯಾಗಿತ್ತು - ಇದು ಕೇವಲ ಜೈವಿಕವಲ್ಲ, ಬದಲಾಗಿ ಮಾನವ ನೈತಿಕತೆಯ ಸಾಮಾಜಿಕ ಅನುಷ್ಠಾನವಾಗಿತ್ತು
ಲೇಖಕಿ: ಡಾ. ಶೈಲಜಾ ಪೈಕ್ , ಇತಿಹಾಸ ಪ್ರಾಧ್ಯಾಪಕಿ ಮತ್ತು 2024 ರ ಮ್ಯಾಕ್‌ಆರ್ಥರ್ ಫೆಲೋ.

ಏಪ್ರಿಲ್ 14, ಇವತ್ತು ಅಂಬೇಡ್ಕರ್ ಜಯಂತಿ, ಡಾ. ಬಿ.ಆರ್. ಅಂಬೇಡ್ಕರ್ ಅವರ ಜನ್ಮ ದಿನ.

ಏಪ್ರಿಲ್ 11, 1925 ರಂದು ಬೆಳಗಾವಿ ಜಿಲ್ಲೆಯಲ್ಲಿ ನಡೆದ ಮುಂಬೈ ಪ್ರಾಂತ್ಯ ಬಹಿಷ್ಕೃತ ಪರಿಷತ್ (‘ಬಹಿಷ್ಕೃತರ ಸಮ್ಮೇಳನ’) ದಲ್ಲಿ ಮಾಡಿದ ಭಾಷಣದಲ್ಲಿ , ಡಾ. ಬಿ.ಆರ್. ಅಂಬೇಡ್ಕರ್ ದಲಿತರೊಂದಿಗೆ “ನೀವು ತೀವ್ರ ಹೋರಾಟವನ್ನು ಮಾಡಿದರೆ ಮಾತ್ರ ನೀವು ನಿಮ್ಮ ಮಾನುಸ್ಕಿ [ಮಾನವ ಘನತೆ]ಯನ್ನು ಮರಳಿ ಪಡೆಯಬಹುದು,” ಅಂದರೆ ಸಮಾಜದಲ್ಲಿ ಮನುಷ್ಯರು ಎಂದು ಪರಿಗಣಿಸಲ್ಪಡಬಹುದು ಎಂದು ವಾದಿಸಿದರು.

ಅಂಬೇಡ್ಕರ್ ಅಸ್ಪೃಶ್ಯರನ್ನು ಪದೇ ಪದೇ ಕೇಳುತ್ತಿದ್ದ ಪ್ರಶ್ನೆಯೆಂದರೆ: “ನಿಮಗೆ ಸುಖ ಬೇಕೇ ಅಥವಾ ಮಾನುಸ್ಕಿ ಬೇಕೇ ( ಬಹಿಷ್ಕೃತ್ ಭಾರತ್, ಫೆಬ್ರವರಿ 3, 1928)?” ಅಸ್ಪೃಶ್ಯ ಮತ್ತು ದಮನಿತ ದಲಿತರಿಗೆ ರಾಜಕೀಯ ಪ್ರಾತಿನಿಧ್ಯದ ಜೊತೆಗೆ ಮಾನವ ಘನತೆ ಮತ್ತು ವ್ಯಕ್ತಿತ್ವವು ಅತ್ಯಂತ ಮುಖ್ಯವಾಗಿತ್ತು, ಇದು ಅವರನ್ನು ಅವಮಾನದಿಂದ ನೋಡುವ ಸಾಮಾಜಿಕ ಸ್ಥಾನದಿಂದ ಉಳಿದವರಂತೆ ಮಾನವರು ಎಂದು ಪರಿಗಣಿಸುವಂತೆ ಹೋರಾಡಲು ಪ್ರೇರಣೆಯನ್ನು ನೀಡಿತು.

ವಸಾಹತುಶಾಹಿ ಭಾರತದ ಚುನಾವಣಾ ಸಂಸ್ಥೆಗಳಲ್ಲಿ ಪ್ರಮಾಣಾನುಗುಣ ಪ್ರಾತಿನಿಧ್ಯದ (proportional representation) ಮೂಲಕ ದಲಿತರಿಗೆ ಮನ್ನಣೆ, ಹಕ್ಕುಗಳು ಮತ್ತು ಪರಿಹಾರ ಸಿಗಬೇಕಾದ ಅಗತ್ಯವನ್ನು ಅಂಬೇಡ್ಕರ್ ಒತ್ತಿಹೇಳಿದರು. ದಲಿತರು ಇಡೀ ಭಾರತೀಯ ಸಮಾಜದೊಂದಿಗೆ ತಮ್ಮ ಸಂಬಂಧಗಳನ್ನು ಪುನರ್ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಿಸುವ ಮತ್ತು ಪುನರ್ರಚಿಸುವ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಗಳನ್ನು ರಾಜಕೀಯಗೊಳಿಸಲು ಅವರು ಒಂದು ಸಿದ್ಧಾಂತ ಮತ್ತು ನಾಯಕತ್ವವನ್ನು ಒದಗಿಸಿದರು.

ಅಂಬೇಡ್ಕರ್ ಅವರಿಗೆ, ಶ್ರೇಣೀಕೃತ ಹಿಂದೂ ಧರ್ಮವು ಮಾನುಸ್ (ಮಾನವ) ಕೇಂದ್ರಿತ ಸಮಾನತೆ ಮತ್ತು ಘನತೆಯ ನಾಗರಿಕ ಸಮಾಜವನ್ನು ಒದಗಿಸಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ ಎಂಬುದು ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿ ತಿಳಿದಿತ್ತು. ಇದಕ್ಕಾಗಿ, ಅಂಬೇಡ್ಕರ್ ತಮ್ಮ ಪ್ರಸಿದ್ಧ ಮೇ 1936 ರ ಭಾಷಣ ” ಜಾತಿ ನಿರ್ಮೂಲನೆ” ಯಲ್ಲಿ ಪ್ರತಿಪಾದಿಸಿದಂತೆ ಮಾನುಸ್ಕಿಯನ್ನು ಪುನಶ್ಚೇತನಗೊಳಿಸಲು ಜಾತಿಯನ್ನು ಅಕ್ಷರಶಃ ನಾಶ ಮಾಡಬೇಕಾಗಿತ್ತು. ಹಿಂದೂ ಧರ್ಮವು ದಲಿತರಿಗೆ ಮಾನುಸ್ಕಿಯನ್ನು ನೀಡಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ. ಅದೇ ಸಮಯದಲ್ಲಿ, ಜಾತಿ ವಿನಾಶವೆಂದರೆ ಅಸ್ಪೃಶ್ಯರಿಗೆ ನಿರಾಕರಿಸಲ್ಪಟ್ಟ, ಸ್ಪರ್ಶ್ಯರಿಗಾಗಿ ಮಾತ್ರ ನೀಡಲಾಗಿರುವ ಮಾನುಸ್ಕಿಯನ್ನು ನಿರ್ಮೂಲನೆ ಮಾಡುವುದಾಗಿದೆ. ಮಾನುಸ್ಕಿಯನ್ನು ಬೆಳೆಸಲು ಅಂಬೇಡ್ಕರ್ ಮತ್ತು ದಲಿತ ಮಹಿಳೆಯರು ಮತ್ತು ಪುರುಷರು ಏನು ಮಾಡಬಹುದು? ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಮೇಲ್ಜಾತಿಯ ಸ್ಪರ್ಶ ಸಮಾಜ ಸುಧಾರಕರಂತೆ ಅಲ್ಲ, ಅಂಬೇಡ್ಕರ್‌ ಅವರು ಸಾಮಾಜಿಕ, ಶೈಕ್ಷಣಿಕ, ರಾಜಕೀಯ, ಕಾನೂನು ಮತ್ತು ಧಾರ್ಮಿಕ – ಬಹುಮುಖಿ ತಂತ್ರದ ಮೂಲಕ ದಲಿತ ಸುಧಾರಣೆಗಾಗಿ ಕೆಲಸ ಮಾಡಿದರು. ಮಾನುಸ್ಕಿಯನ್ನು ಬೆಳೆಸಲು ಬಾಹ್ಯ ಮತ್ತು ಆಂತರಿಕ ಬದಲಾವಣೆಗಳ ಮೇಲೆ ಕೇಂದ್ರೀಕರಿಸಿದರು. 

ಅಂಬೇಡ್ಕರ್ ಮತ್ತು ಮಾನುಸ್ಕಿ: ಹೊಸ ಬಗೆಯ ಸ್ವಾಭಿಮಾನ ಮತ್ತು ಸ್ವ-ನಿರ್ಮಾಣದ ಕಡೆಗೆ

“ಹ್ಯುಮಾನಿಟಿ” ಎಂಬ ಇಂಗ್ಲಿಷ್ ಪದವು ದಲಿತ ನಿಘಂಟಿನಲ್ಲಿರುವ ಒಂದೇ ಒಂದು ಪದಕ್ಕೂ ಹೊಂದಿಕೆಯಾಗುವುದಿಲ್ಲ. ಮಾನುಸ್ಕಿ ಸ್ಥಳೀಯ ಮರಾಠಿ ಪರಿಕಲ್ಪನೆಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ: ನೀತಿಮತ್ತ/ನೈತಿಕ್ತ (ನೈತಿಕತೆ), ಸ್ವಾಭಿಮಾನ್ (ಸ್ವಾಭಿಮಾನ), ಸ್ವಾವಲಂಬನ್ (ಸ್ವಾವಲಂಬನೆ), ಶೀಲಾ (ಉತ್ತಮ ಸ್ವಭಾವ), ಇಜ್ಜತ್ (ಘನತೆ), ಮಾನ್ಸಿಕ್ತ (ಮನಸ್ಸಿನ ಸಾಮರ್ಥ್ಯಗಳು), ಮತ್ತು ಅಬ್ರು (ಗೌರವ), ಇವು ದಲಿತರಿಗೆ ಗೌರವಯುತವಾದ ಮಾನವೀಯ ಘನತೆಯನ್ನು ನೀಡಲು ಅತ್ಯಗತ್ಯವಾಗಿದ್ದವು.

ಈ ಆಂತರಿಕ ಸಂಪನ್ಮೂಲಗಳು ಮತ್ತು ಅಂತರ್ಗತವಾಗಿ ಕಾಳಜಿಯುಳ್ಳ ಮತ್ತು ಸುಸಂಸ್ಕೃತ ಮಾನವೀಯ ಪರಸ್ಪರ ಸಂಬಂಧ ಹೊಂದಿರುವ ವಿಚಾರಗಳ ಮೂಲಕ ಅಂಬೇಡ್ಕರ್ ಹೊಸ ದಲಿತ ಮಹಿಳೆಯನ್ನು ರೂಪಿಸಿದರು. ದಲಿತರು ಸಾರ್ವತ್ರಿಕ, ಜಾಗತಿಕ ಮಾನವತೆ ಮತ್ತು ಮಾನವೀಯತೆಯೊಂದಿಗೆ ಸಂಪರ್ಕ ಸಾಧಿಸಲು ಸ್ಥಳೀಯ ಭಾಷೆಯ ಪರಿಕಲ್ಪನೆಗಳನ್ನು ಬಳಸಿದರು, ಇದರಿಂದಾಗಿ ಅವರ ವ್ಯಕ್ತಿತ್ವ ಮತ್ತು ಮಾನವತಾವಾದದ ತಮ್ಮದೇ ಆದ ಪರಿಕಲ್ಪನೆಯನ್ನು ಕಂಡುಕೊಂಡರು. ದಲಿತರು ಮಾನವತಾವಾದವನ್ನು ಹೊಸ ಜ್ಞಾನ ಮತ್ತು ತಿಳುವಳಿಕೆಗಳೊಂದಿಗೆ ರೂಪಿಸಿದರು. ಆದರೂ, ಅವರ ನೈತಿಕ ಸಂವೇದನೆಯು ಸ್ಪಶ್ಯರ ಮಾನವತಾವಾದದ ಪರಿಕಲ್ಪನೆಯ ಒಳಗೆ ಬರುವುದಿಲ್ಲ. ದಲಿತ ಮಾನುಸ್ಕಿಗೆ ಸಂವೇದನಾಶೀಲರಾಗದ ಸ್ಪಶ್ಯರ ಪ್ರಬಲ ಪ್ರಪಂಚವು ದಲಿತರ ಮಾನವತೆಯ ವಿಧಾನಗಳನ್ನು ದೂರ ಇಟ್ಟಿತು. ಪರಿಣಾಮವಾಗಿ, ಸ್ಪಶ್ಯರು ದಲಿತರನ್ನು ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಹೊರಗಿಟ್ಟರು. ಪ್ರಬಲರ ಮತ್ತು ತುಳಿಯಲ್ಪಟ್ಟವರ ನೈತಿಕತೆಗಳು ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿ ಭಿನ್ನವಾಗಿದ್ದವು. ಆದಾಗ್ಯೂ, ಅವುಗಳನ್ನು ಒಂದಕ್ಕೊಂದು ಜೋಡಿಸಬಹುದು.

ಐತಿಹಾಸಿಕವಾಗಿ, ಅಂಬೇಡ್ಕರ್ ಕಂಡುಕೊಂಡಂತೆ, ವಿಶಾಲ ಭಾರತೀಯ ಸಮಾಜವು ದಲಿತರಿಗೆ ಸಿಗಬೇಕಾದ ಮಾನುಸ್ಕಿಯನ್ನು ನಿರಾಕರಿಸಿತು. ಜಾತಿಯು ದಲಿತರ ಹಕ್ಕುಗಳನ್ನು ವ್ಯಕ್ತಿತ್ವಕ್ಕೆ ಸೀಮಿತಗೊಳಿಸಿವ ಕೆಲಸವನ್ನು ಮಾಡಿತು, ಏಕೆಂದರೆ ದಲಿತ ಮಾನವತಾವಾದವು ಗಾಯ ಮತ್ತು ಶಿಕ್ಷೆಯ ಸ್ಥಿತಿಯಾಗಿ ರೂಪುಗೊಂಡಿತ್ತು. ಕನಿಷ್ಠ ಭದ್ರತೆಯೂ ಇಲ್ಲದ ದಲಿತ ಮಹಿಳೆಯರಿಗೆ ಇದರ ಪರಿಣಾಮಗಳು ಅಪಾಯಕಾರಿಯಾಗಿದ್ದವು. ನಾನು ಉದಾರವಾದಿ ವಿಶ್ವಮಾನವತಾವಾದ ಮತ್ತು ಆಧುನಿಕ ಮಾನವತಾವಾದದ ಸಂಪ್ರದಾಯಗಳನ್ನು ತೊರೆಯುತ್ತಿದ್ದೇನೆ, ಇದು ದಲಿತರನ್ನು ಆರಂಭದಲ್ಲೇ ಹೊರಗಿಟ್ಟಿತು ಎಂದು ಅವರು ಹೇಳಿದರು. ದಲಿತ ಮಾನವತಾವಾದವು “ಸಹಿಷ್ಣುತೆಯ ಉದಾರ ಮಾನವತಾವಾದವಲ್ಲ, ಆದರೆ ದೃಢೀಕರಣದ ಆಮೂಲಾಗ್ರ ಮಾನವತಾವಾದ – not a liberal humanism of tolerance, but a radical humanism of assertion” ಎಂದು ಸುಬ್ರಮಣಿಯನ್ ಶಂಕರ್ Flesh and Fish Blood ನಲ್ಲಿ ಬರೆಯುತ್ತಾರೆ. ಹಾಗೆಯೇ, ಅಮೇರಿಕಾದಲ್ಲಿ ಇರುವ “Black Lives Matter moment -ಕಪ್ಪು ಜನರ ಜೀವಕ್ಕೆ ಬೆಲೆಯಿದೆ” ಎಂಬ ಹೋರಾಡದಲ್ಲಿರುವಂತೆ “ನಾವೆಲ್ಲರೂ ಮಾನುಷ್ಯರು” ಅಥವಾ “ಎಲ್ಲಾ ಜೀವಗಳು ಮುಖ್ಯ” ಎಂದು ಪ್ರತಿಪಾದಿಸುವ ವಿಶ್ವಮಾನವತಾವಾದದ ಐಷಾರಾಮಿ ಇದಕ್ಕೆ ದಲಿತ ಮಾನವತಾವಾದಕ್ಕೆ ಇಲ್ಲ. ಬದಲಾಗಿ, ಇದು ಸಹಿಷ್ಣು, ವಿಸ್ತಾರವಾದ ಮತ್ತು ದೃಢವಾದ ಮಾನವತಾವಾದವಾಗಿದ್ದು, ಶಂಕರ್ ಹೇಳಿದಂತೆ ದಲಿತರನ್ನು “[ಅವರು ಇರುವಂತೆಯೇ]” ಮಾನುಷ್ಯರಾಗಿ ಸ್ವೀಕರಿಸಲು ಒತ್ತಾಯಿಸುತ್ತದೆ.

ಇದಲ್ಲದೆ, ಸ್ಪರ್ಶ್ಯರ ಸಮಾಜ ಸುಧಾರಣಾ ಕೆಲಸ ಮತ್ತು ಸ್ಪರ್ಶ್ಯ ಹಿಂದೂ ಹೃದಯಗಳಲ್ಲಿ ಆಗಬೇಕಾದ ಬದಲಾವಣೆಯನ್ನು ಅವಲಂಬಿಸುವ ಬದಲು, ಅಂಬೇಡ್ಕರ್ ಅವರು ದಲಿತರು ಸ್ವಾವಲಂಬಿಗಳಾಗಬೇಕು, ಜಾತಿ ರಚನೆಗಳ ವಿರುದ್ಧ ಹೋರಾಡಬೇಕು ಮತ್ತು ತಮ್ಮದೇ ಆದ ವಿಮೋಚನೆಗಾಗಿ ಕೆಲಸ ಮಾಡಬೇಕು ಎಂದು ಬಯಸಿದ್ದರು. ಇದರ ಪರಿಣಾಮವಾಗಿ, ಮಾರ್ಚ್ 29, 1929 ರಂದು ಬಹಿಷ್ಕೃತ ಭಾರತದಲ್ಲಿ , ಅವರು “ನಮ್ಮ ಅಸ್ಪೃಶ್ಯ ಸ್ಥಾನಮಾನದ ವಿರುದ್ಧ ನಾವೇ ಹೋರಾಡಬೇಕು” ಎಂದು ಗುಡುಗಿದರು.

ಅವರು ಪ್ರಬಲ ಜಾತಿ ಪೂರ್ವಾಗ್ರಹ ಮತ್ತು ಊಹೆಗಳ ಬಗ್ಗೆ ಖಂಡಿತವಾಗಿಯೂ ತಿಳಿದಿದ್ದರು ಮತ್ತು ಪರಿಣಾಮವಾಗಿ, ಮಾರ್ಚ್ 7, 1936 ರಂದು ಜನತಾದಲ್ಲಿ ಅಸ್ಪೃಶ್ಯರಿಗೆ, “ನೀವು ಸರಳ ಮಾನುಸ್ಕಿಗಾಗಿ ಹೋರಾಡಿದರೂ ಸಹ, ಸ್ಪೃಶ್ಯರು ನಿಮ್ಮನ್ನು ಆಕ್ರಮಣಕಾರಿಯಾಗಿ ವಿರೋಧಿಸುತ್ತಾರೆ. ನಿಮ್ಮ ದುರ್ಬಲತೆ ಮತ್ತು ದೌರ್ಬಲ್ಯಗಳನ್ನು ತೊಡೆದುಹಾಕಿ,” ಎಂದು ನೆನಪಿಸಿದರು, ಈ ರೀತಿಯಾಗಿ, ಅಂಬೇಡ್ಕರ್ ಮಾನವತಾವಾದದ ಉದಾರವಾದಿ ಸಂಪ್ರದಾಯವನ್ನು ಬಳಸಿಕೊಂಡರೂ, ಅವರು ವಿಶಿಷ್ಟವಾದ ದಲಿತ ಮಾನುಸ್ಕಿಯನ್ನು ರಚಿಸಲು ಹೊರಟರು.

೧೯೨೦ ರ ದಶಕದ ಹೊತ್ತಿಗೆ, ಅಂಬೇಡ್ಕರ್ ದಲಿತ ಮಹಿಳೆಯರನ್ನು ಇಡೀ ದಲಿತ ಸಮುದಾಯಕ್ಕೆ ಮಾನುಸ್ಕಿಯನ್ನು ರೂಪಿಸುವವರು ಮತ್ತು ಸಾಮಾಜಿಕ ಪರಿವರ್ತನೆಯ ಏಜೆಂಟ್‌ಗಳಾಗಿ ನೋಡಿದರು. ದಲಿತ ಮಹಿಳೆಯರು ಮತ್ತು ಲಿಂಗ ಮತ್ತು ಲೈಂಗಿಕತೆಯ ಸಮಸ್ಯೆಗಳು ಅಂಬೇಡ್ಕರ್ ಪರಿಕಲ್ಪನೆಯ ಮಾನುಸ್ಕಿಯ ಮೂಲಭೂತ ಅಂಶಗಳಾಗಿದ್ದವು. ಕಳಂಕಿತ ದಲಿತ ಮಹಿಳೆಯರಿಗೆ ದೊಡ್ಡ ರಾಷ್ಟ್ರ, ಸಮಾಜ ಮತ್ತು ಕುಟುಂಬದಲ್ಲಿ ಅವರಿಗೆ ಅವರದೇ ಆದ ಒಂದು ಜಾಗವನ್ನು ರೂಪಿಸಲು ಮಾನುಸ್ಕಿ ಅತ್ಯಂತ ಮುಖ್ಯವಾಗಿತ್ತು. ಇದು ಅಂತಿಮವಾಗಿ ಅವರು ʼಅನ್ಯರುʼ ಎಂಬ ಸಮಾಜಿಕ ಮನೋಭಾವವನ್ನು ಕೊನೆಗೊಳಿಸಿತು ಮತ್ತು ಆಧುನಿಕ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಅವರಿಗೆ ಪೌರತ್ವವನ್ನು ನೀಡಿತು. ದಲಿತ ಮಹಿಳೆಯರು ತಮ್ಮ ದೇಹವನ್ನು ಪುನಃ ಸ್ವಾಧೀನಪಡಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು, ಸ್ವತಂತ್ರರಾಗಲು ಮತ್ತು ವಿಮರ್ಶಾತ್ಮಕವಾಗಿ ತಮ್ಮನ್ನು ತಾವು ಮರುರೂಪಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಸ್ವಾಭಿಮಾನ, ಸ್ವಾವಲಂಬನೆ ಮತ್ತು ಮಾನುಸ್ಕಿಯ ಬಲವಾದ ದೇಹ ರಾಜಕಾರಣ ಮತ್ತು ನೈತಿಕತೆಯನ್ನು ನಿಯೋಜಿಸಿಕೊಂಡರು. ಅಂಬೇಡ್ಕರ್ ತಮ್ಮ ಮೇಲಿನ ದೌರ್ಜನ್ಯದ ವಿರುದ್ಧ ಹೋರಾಡಲು ಮತ್ತು ವಿಭಿನ್ನ ತಂತ್ರಗಳ ಮೂಲಕ ತಮ್ಮ ಅಸ್ತಿತ್ವವನ್ನು ಗಟ್ಟಿಯಾಗಿ ಸ್ಥಾಪಿಸಲು ದಲಿತ ಮಹಿಳಾ ಸಂಸ್ಥೆಯನ್ನು ಬಲಪಡಿಸಿದರು. 

ಸಾಮಾಜಿಕ ಪರಿವರ್ತನೆಯ ಹೋರಾಟದಲ್ಲಿ ಶಿಕ್ಷಣ ಮತ್ತು ಉದ್ಯೋಗವು ಕೇಂದ್ರಬಿಂದುವಾಗಿತ್ತು. ದಲಿತ ಮಹಿಳೆಯ ವ್ಯಕ್ತಿತ್ವವನ್ನು ಪರಿವರ್ತಿಸಲು ಅಂಬೇಡ್ಕರ್ ದೃಢವಾದ ದೇಹ ರಾಜಕಾರಣದ ಮೇಲೆ ಕೇಂದ್ರೀಕರಿಸಿದರು. ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕತೆ ಮತ್ತು ಧರ್ಮವು ಜಾತಿ ಹಾಗೂ ಲಿಂಗ ವಿಮರ್ಶೆ, ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯ ಮತ್ತು ಪುನರುಜ್ಜೀವನಗೊಂಡ ಮಾನುಸ್ಕಿಯ ನೆಲೆಗಳನ್ನು ಸಹ ಒದಗಿಸಿತು. ಉದಾಹರಣೆಗೆ, ಅಕ್ಟೋಬರ್ 14, 1956 ರಂದು ಧಮ್ಮದೀಕ್ಷಾ (ಬೌದ್ಧಧರ್ಮಕ್ಕೆ ಮತಾಂತರ) ದಿನದಂದು, ಅಂಬೇಡ್ಕರ್ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯ, ಸಮಾನತೆ, ಭ್ರಾತೃತ್ವ ಮತ್ತು ಮುಖ್ಯವಾಗಿ ಲಿಂಗ ಸಮಾನತೆಯಿಂದ ತುಂಬಿದ ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಹೊಸ ಜೀವನವನ್ನು ಒತ್ತಿ ಹೇಳಿದರು. ಬೌದ್ಧಧರ್ಮದ ಮೂಲಕ, ದಲಿತ ಮಹಿಳೆಯರು ಆಂತರಿಕ ಮತ್ತು ಬಾಹ್ಯ ಬದಲಾವಣೆಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದ್ದರು – ಅವರು ಸ್ಪರ್ಶಿಸಲ್ಪಡುವವರು ಮತ್ತು ದಲಿತ ಪುರುಷರಿಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದಂತೆ ಮಾನವರಾಗಿ ತಮ್ಮ ಸಮಾನತೆಯನ್ನು ಪ್ರತಿಪಾದಿಸಿದರು, “ತಮಗೆ ತಾವೇ ಬೆಳಕಾಗುವ” ಮೂಲಕ (ಬೌದ್ಧ ತತ್ವಗಳ ಪ್ರಕಾರ) ಸ್ವಾವಲಂಬನೆಯನ್ನು ಒತ್ತಿ ಹೇಳಿದರು ಮತ್ತು ಸಮುದಾಯ ಸುಧಾರಣೆ ಮತ್ತು ರಾಜಕೀಯ ಚಲನಶೀಲತೆಯಲ್ಲಿ ವಿಮರ್ಶಾತ್ಮಕವಾಗಿ ತೊಡಗಿಸಿಕೊಂಡರು. 

ಈ ಪದ್ಧತಿಗಳು ದಲಿತ ಮಹಿಳೆಯರಲ್ಲಿ ಸ್ವಾಭಿಮಾನವನ್ನು ಬೆಳೆಸಲು, ಸಮಾನತೆ ಮತ್ತು ಬದಲಾವಣೆಗಾಗಿ ಹೋರಾಡಲು ಹಾಗೂ ದಲಿತ ಸ್ತ್ರೀವಾದ-ಮಾನವತಾವಾದವನ್ನು ಆಳಗೊಳಿಸಲು ಅನುವು ಮಾಡಿಕೊಟ್ಟವು. ವೈಯಕ್ತಿಕ ಮಾನುಸ್ಕಿಯನ್ನು ಅರಿತುಕೊಳ್ಳುವುದು ಸಾಮೂಹಿಕ ಸಮಾಜ ಗುರುತಿನೊಂದಿಗೆ ಸಂಬಂಧ ಹೊಂದಿತ್ತು. 1920 ರ ದಶಕದಿಂದ, ಅಂಬೇಡ್ಕರ್ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಮಟ್ಟದಲ್ಲಿ ದಲಿತ ಸಮಾಜ ಮತ್ತು ದಲಿತ ಶಕ್ತಿಯನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಲು ಸಾಮಾಜಿಕ, ರಾಜಕೀಯ, ಸೈದ್ಧಾಂತಿಕ, ಶೈಕ್ಷಣಿಕ, ಆಂತರಿಕ ಮತ್ತು ಬಾಹ್ಯ – ವಿವಿಧ ರಂಗಗಳಲ್ಲಿ ಬಹುಮುಖಿ ಕಾರ್ಯತಂತ್ರವನ್ನು ರೂಪಿಸಿದರು. ಸ್ಪರ್ಶ್ಯ ಸಮಾಜದ ಸುಧಾರಕರಿಂದ, ಹಿಂದೂ ಧರ್ಮದಿಂದ ಭ್ರಮನಿರಸನಗೊಂಡ ಕಾರಣ ಮತ್ತು ಸಮನ್ವಯದ ರಾಜಕೀಯದಿಂದ ಸಾಧಿಸಲ್ಪಟ್ಟ ದಲಿತ ಮಾನುಷ್ಕಿಗೆ ಸಿಗಬೇಕಾಗಿದ್ದ ಮನ್ನಣೆ ಸಿಗದ ಕಾರಣ, ಅಂಬೇಡ್ಕರ್ ದಲಿತರು ಜಾತಿಯ ಸಾಮಾಜಿಕತೆಯ ಬಗ್ಗೆ ಜಾಗರೂಕರಾಗಿರಲು ಮತ್ತು ತಾವೇ ಬದಲಾವಣೆಯ ಏಜೆಂಟ್‌ಗಳಾಗಲು ಇರುವ ತಮ್ಮದೇ ಸಾಮರ್ಥ್ಯವನ್ನು ಗುರುತಿಸಲು ಪ್ರೋತ್ಸಾಹಿಸಿದರು.

ಅಂಬೇಡ್ಕರ್ ನಂತರದ ಕಾಲದಲ್ಲಿ, ದಲಿತರು ಬರವಣಿಗೆ, ಕ್ರಿಯಾಶೀಲತೆ ಮತ್ತು ಇತ್ತೀಚೆಗೆ ವಿದ್ವತ್ಪೂರ್ಣ ರಾಜಕೀಯದ ಮೂಲಕ ಜಾತಿ, ಲಿಂಗ ಮತ್ತು ಲೈಂಗಿಕತೆಯಂತಹ ಪರಸ್ಪರ ಸಂಬಂಧ ಹೊಂದಿರುವ ಸಮಸ್ಯೆಗಳ ಬಗ್ಗೆ ಪ್ರಬಲವಾದ ಪ್ರತಿರೋಧವನ್ನು ರೂಪಿಸಿದರು. 1960 ರ ದಶಕದ ದಲಿತ ಸಾಹಿತ್ಯದ ಹಿನ್ನೆಲೆಯಲ್ಲಿ, ಅನೇಕ ದಲಿತ ಮಹಿಳೆಯರು ತಮ್ಮ ಮಾನುಸ್ಕಿಯನ್ನು ಜೀವಂತವಾಗಿಡಲು, ತಮ್ಮ ನೋವನ್ನು ವ್ಯಕ್ತಪಡಿಸಲು ಮತ್ತು ತಮಗಾಗಿ ಒಂದು ಜಾಗವನ್ನು ರೂಪಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ತಮ್ಮ ಆಲೋಚನೆಗಳು ಮತ್ತು ಜೀವನ ಚರಿತ್ರೆಗಳನ್ನು ಬರೆದು ಪ್ರಕಟಿಸಿದ್ದಾರೆ. 1995 ರಲ್ಲಿ ಪ್ರಕಟವಾದ ತಮ್ಮ ಆತ್ಮಚರಿತ್ರೆಯಲ್ಲಿ, ಪ್ರಸಿದ್ಧ ದಲಿತ ವಿದ್ವಾಂಸ ಕುಮುದ್ ಪಾವ್ಡೆ, “ನಾನು ಮಾನುಸ್ (ಮನುಷ್ಯ) ಅಲ್ಲವೇ? ಹಿಂದೂಗಳು ನಮ್ಮನ್ನು ಮನುಷ್ಯರೆಂದು ಯಾವತ್ತೂ ಏಕೆ ಸ್ವೀಕರಿಸಲಿಲ್ಲ?” ಎಂದು ವಾದಿಸಿದರು. ಇದು ಅನೇಕ ದಲಿತರು ತೊಡಗಿಸಿಕೊಂಡಿರುವ ವಿಮೋಚನಾ ಮಾರ್ಗವನ್ನು ನಿರೂಪಿಸುವ ಒಂದು ಉದಾಹರಣೆಯಾಗಿದೆ – ಮಾನವ ಘನತೆ ಅಥವಾ ವ್ಯಕ್ತಿತ್ವದ ಪುನಃಸ್ಥಾಪನೆಗಾಗಿ ನಡೆಸುವ ಯುದ್ಧದ ಒಂದು ಮಾರ್ಗವಾಗಿದೆ. 

ಕೊನೆಯದಾಗಿ, ಮಾನುಸ್ ಬಗ್ಗೆ ಅಂಬೇಡ್ಕರ್ ಅವರ ಚಿಂತನೆಯು ಕೇವಲ ಉದಾರವಾದಿ ಪಾಶ್ಚಿಮಾತ್ಯ ಮಾನವತಾವಾದದಿಂದ ಬಂದದ್ದಲ್ಲ. ಅವರಿಗೆ, ಮಾನುಸ್ ಮಾನವೀಯತೆಯ ಆಚರಣೆಯಾಗಿತ್ತು – ಇದು ಕೇವಲ ಜೈವಿಕವಲ್ಲ, ಬದಲಾಗಿ ಮಾನವ ನೈತಿಕತೆಯ ಸಾಮಾಜಿಕ ಅನುಷ್ಠಾನವಾಗಿದೆ. ದಲಿತ ಚರಿತ್ರೆಗಳು ಲಿಂಗತ್ವ, ಸ್ತ್ರೀವಾದದ ಸಂದರ್ಭೋಚಿತ ಮತ್ತು ಪರಿವರ್ತನಾ ಸಾಮರ್ಥ್ಯವನ್ನು ಮತ್ತು ಮಾನುಸ್ಕಿಯ ಆಧುನಿಕ ರಾಜಕೀಯದಲ್ಲಿ ಅದರ ಮಹತ್ವವನ್ನು ಒತ್ತಿಹೇಳುತ್ತವೆ. ದಲಿತ ರಾಜಕೀಯವು ಮಾನವ ಜನಾಂಗದಲ್ಲೇ ಹೊಸದಾದ ಶಕ್ತಿಯ ಮ್ಯಾಟ್ರಿಕ್ಸ್ ಅನ್ನು ಹೇಗೆ ಉತ್ಪಾದಿಸುವುದು ಎಂದು ಪರಿಗಣಿಸುತ್ತದೆ, ಲಿಂಗತ್ವ ಮತ್ತು ಮಾನವನ ನಡುವಿನ ಸಂಪರ್ಕಗಳನ್ನು ಆಳಗೊಳಿಸುತ್ತದೆ.

ಡಾ. ಶೈಲಜಾ ಪೈಕ್ ಅವರು ಇತಿಹಾಸ ಪ್ರಾಧ್ಯಾಪಕಿ ಮತ್ತು 2024 ರ ಮ್ಯಾಕ್‌ಆರ್ಥರ್ ಫೆಲೋ. ಇದು ದಿ ವೈರ್‌ನಲ್ಲಿ ಪ್ರಕಟವಾದ What Dr. B.R. Ambedkar Meant by Manus and Manuski ಲೇಖನದ ಕನ್ನಡಾನುವಾದವಾಗಿದೆ