ಫುಲೆ ದಂಪತಿಗಳಿಗೆ ಹೆಗಲಾಗಿ ನಿಂತ ಫಾತಿಮಾ ಶೇಖ್ ಬಗ್ಗೆ ನಿಮಗೆಷ್ಟು ಗೊತ್ತು?

“ಫುಲೆ ದಂಪತಿಗಳಿಗೆ ಹೆಗಲಿಗೆ ಹೆಗಲಾಗಿ ನಿಂತಿದ್ದ ಫಾತಿಮಾ ಶೇಖ್ ಅವರ ಕೊಡುಗೆಯೂ ಫುಲೆ ದಂಪತಿಗಳಷ್ಟೇ ತೂಕದ್ದು. ಅವರನ್ನು ಸ್ಮರಿಸೋಣ.”

ಪ್ರತಿ ವರ್ಷ ಜನವರಿ 3 ರಂದು ನಾವು ಸಾವಿತ್ರಿಬಾಯಿ ಫುಲೆ ಅವರ ಜನ್ಮದಿನವನ್ನು ಆಚರಿಸುತ್ತೇವೆ.(ಅಥವಾ ಕನಿಷ್ಠ ಒಪ್ಪಿಕೊಳ್ಳುತ್ತೇವೆ). ಮೊದಲ ಮಹಿಳಾ ಶಿಕ್ಷಕಿಯಾಗಿ ಮತ್ತು ಮಹಿಳೆಯರಿಗೆ ಶಾಲೆಯನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದ ಮೊದಲ ಭಾರತೀಯ ಮಹಿಳೆ. ಆದರೆ, ಸಾವಿತ್ರಿಬಾಯಿ ಫುಲೆ ಮತ್ತು ಜ್ಯೋತಿರಾವ್ ಫುಲೆ ಅವರೊಂದಿಗೆ ಹೆಜ್ಜೆಹೆಜ್ಜೆಗೂ ಸಹಾಯಕ್ಕೆ ನಿಂತಿದ್ದು ಫಾತಿಮಾ ಶೇಕ್. ಅವರು ಫುಲೆ ರವರ ಭೀಡೆವಾಡಾ ಶಾಲೆಯಲ್ಲಿ ಹುಡುಗಿಯರಿಗೆ ಬೋಧಿಸುತ್ತಿದ್ದರು, ಮನೆ ಮನೆಗೆ ತೆರಳಿ ಕುಟುಂಬಗಳನ್ನು ತಮ್ಮ ಹೆಣ್ಣುಮಕ್ಕಳನ್ನು ಶಾಲೆಗೆ ಕಳುಹಿಸಲು ಪ್ರೋತ್ಸಾಹಿಸುತ್ತಿದ್ದರು ಮತ್ತು ಶಾಲೆಗಳ ವ್ಯವಹಾರಗಳನ್ನು ನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಆಕೆಯ ಕೊಡುಗೆ ಇಲ್ಲದಿದ್ದರೆ ಇಡೀ ಬಾಲಕಿಯರ ಶಾಲಾ ಯೋಜನೆ ರೂಪುಗೊಳ್ಳುತ್ತಿರಲಿಲ್ಲ. ಆದರೂ ಭಾರತದ ಇತಿಹಾಸವು ಫಾತಿಮಾ ಶೇಖ್ ಅವರನ್ನು ಕಡೆಗಣಿಸಿದೆ..

ಪ್ರತೀ ವರ್ಷದಂತೆ ಈ ಬಾರಿಯೂ ಸಾವಿತ್ರಿಬಾಯಿ ಫುಲೆ ಅವರು ತಮ್ಮ ಜನ್ಮ ವಾರ್ಷಿಕೋತ್ಸವದಂದು ಟ್ವಿಟರ್‌ನಲ್ಲಿ ಟ್ರೆಂಡ್ ಆಗಿದ್ದಾರೆ. ಪ್ರಧಾನಿ ನರೇಂದ್ರ ಮೋದಿ ಅವರು ಕೂಡ ” I bow to the great Savithri bai phule on her jayanti. Here was a life devoted to the empowerment of the poor and marginalized” ಎಂದು Tweet ಮಾಡುವ ಮೂಲಕ ಅವರನ್ನು ನೆನಪಿಸಿಕೊಂಡರು. ಅವರ ಅನೇಕ ಸಹೋದ್ಯೋಗಿಗಳು ಮತ್ತು ಇತರ ರಾಜಕೀಯ ಮುಖಂಡರುಗಳು ಸಾವಿತ್ರಿಬಾಯಿ ಫುಲೆ ಅವರನ್ನ ಗೌರವಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಕಳೆದ ವರ್ಷ ಗೂಗಲ್ ಸಹ ಅವರಿಗೆ ‘ಡೂಡಲ್’ ಮೂಲಕ ಗೌರವಿಸಿತ್ತು. ಸಾವಿತ್ರಿಬಾಯಿಯವರ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ವಿರೋಧಿ ಅಭಿಪ್ರಾಯಗಳು ಮತ್ತು ಬರಹಗಳ ಹೊರತಾಗಿಯೂ ಆರ್‌ಎಸ್‌ಎಸ್ ಸಹ ಅವರಿಗೆ ಸ್ಮರಿಸಿದೆ. ಪೂನಾ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯವನ್ನು ‘ಸಾವಿತ್ರಿಬಾಯಿ ಫುಲೆ ಪುಣೆ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯ’ ಎಂದು ಮರುನಾಮಕರಣ ಮಾಡಲಾಯಿತು ಮತ್ತು ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರ ಸರ್ಕಾರವು ಅವರ ಹೆಸರಿನಲ್ಲಿ ಪ್ರಶಸ್ತಿಗಳನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಿದೆ. ಅವರ ಜೀವನ ಮತ್ತು ಕೃತಿಗಳನ್ನು ಆಧರಿಸಿ ಟಿವಿ ಸರಣಿಯೂ ಬಂದಿದೆ. ಸಾವಿತ್ರಿಬಾಯಿ ಫುಲೆ ಅವರ ಹೋರಾಟ ಮತ್ತು ಸಾಧನೆಯನ್ನು ನೆನಪಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಒಂದೂವರೆ ಶತಮಾನಗಳನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಂಡರೂ ಫುಲೆ ದಂಪತಿ ಈಗ ಸಾರ್ವಜನಿಕ ವಲಯದಲ್ಲಿ ಉತ್ತಮವಾಗಿ ಸ್ಥಾಪಿತವಾಗಿದ್ದಾರೆ. ಇತಿಹಾಸವು ಅವರಿಗೆ ಸರಿಯಾದ ಮನ್ನಣೆ ನೀಡುತ್ತಿದೆ. ನೀಡಲೇಬೇಕು ಕೂಡ..

ಅದಾಗ್ಯೂ ಫಾತಿಮಾ ಶೇಕ್ ರವರ ಜನ್ಮ ದಿನಾಂಕವನ್ನು ಸಹ ಚರ್ಚಿಸಲಾಗುತ್ತಿದೆ, ಕೆಲವರು ಜನವರಿ 3 ಅವರ ಜನ್ಮದಿನ ಎಂದು ಹೇಳಿದರೆ, ಇನ್ನು ಕೆಲವರು ಜನವರಿ 9 ಅವರ ಜನ್ಮ ದಿನಾಚರಣೆ ಎಂದು ವಾದಿಸುತ್ತಾರೆ. ಹಾಗಾದರೆ ಯಾರೂ ಅವರ ಜನ್ಮದಿನವನ್ನು ಏಕೆ ಆಚರಿಸುತ್ತಿಲ್ಲ?

ಸಮಾಜದಲ್ಲಿ ಬೀಡುಬಿಟ್ಟಿದ್ದ ಯತಾಸ್ಥಿತಿವಾದವನ್ನು ಖಂಡಿಸಿ ಮಹಿಳೆಯರಿಗೆ ಶಾಲೆ ಆರಂಭಿಸಿದ ಕಾರಣಕ್ಕೆ ಜ್ಯೋತಿರಾವ್ ಮತ್ತು ಸಾವಿತ್ರಿಬಾಯಿ ಫುಲೆ ಅವರನ್ನು ಅವರ ತಂದೆ ಮನೆಯಿಂದ ಆಚೆ ಹಾಕುತ್ತಾರೆ. ಫಾತಿಮಾ ಮತ್ತು ಅವರ ಸಹೋದರ ಉಸ್ಮಾನ್ ಶೇಖ್ ಅವರು ಫುಲೆ ದಂಪತಿಗಾಗಿ ತಮ್ಮ ಮನೆಯ ಬಾಗಿಲು ತೆರೆದರು. ಫಾತಿಮಾ ಶೇಕ್ ಅವರ ಕಟ್ಟಡದಲ್ಲಿಯೇ ಬಾಲಕಿಯರಿಗೆ ಶಾಲೆಯನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದರು. ಹೆಣ್ಣುಮಕ್ಕಳನ್ನು ಶಾಲೆಗೆ ಕಳುಹಿಸುವ ವಿಚಾರದಲ್ಲಿ ಹಲವು ತಲೆಗಳು ಉರುಳಿದ್ದವು, ಈ ರೀತಿಯ ಸುಧಾರಣೆಗಳು ಅಷ್ಟು ಸುಲಭದ ಮಾತಾಗಿರಲಿಲ್ಲ. ಅದೂ ಎಲ್ಲಾ ಜಾತಿಯ ಮಕ್ಕಳು ಮತ್ತು ಅನ್ಯ ಧರ್ಮದ ಮಕ್ಕಳು ಒಂದೇ ಕಡೆ ಸೇರುವುದು ಕೂಡ ಆಗಿನ ಪರಿಸ್ಥಿತಿಯಲ್ಲಿ ತುಂಬಾ ಕಠಿಣವಾದದ್ದು. ಇವೆಲ್ಲದರ ನಡುವೆಯೂ ಧೈರ್ಯವಾಗಿ ಫುಲೆ ದಂಪತಿಗಳ ಜೊತೆಗೆ ಹೆಗಲಿಗೆ ಹೆಗಲಾಗಿ ದಿಟ್ಟತನ ತೋರಿದ ಫಾತಿಮಾ ಶೇಖ್ ಅವರ ಯಾವುದೇ ಉಲ್ಲೇಖವು ಇಲ್ಲವಾಗಿರುವುದು ಬೇಸರದ ಸಂಗತಿ..

ಸಾವಿತ್ರಿಬಾಯಿ ಫುಲೆಯವರಿಗೆ ಸಿಕ್ಕ ಪ್ರಶಂಸೆ ಮತ್ತು ಗೌರವವು ಸುಲಭವಾಗಿ ಬಂದಿತು ಎಂದು ಹೇಳಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ. ಮುಖ್ಯವಾಹಿನಿಯ ಇತಿಹಾಸಕಾರರು ಅವರ ಮೇಲೆ ತುಂಬಾ ಕುಪಿತಗೊಂಡಿದ್ದರು. ಭಾರತೀಯ ನವೋದಯವನ್ನು ಪ್ರಸ್ತಾಪಿಸುವಾಗ ಅವರು ರಾಮ್ ಮೋಹನ್ ರಾಯ್, ಈಶ್ವರ್ ಚಂದ್ರ ವಿದ್ಯಾಸಾಗರ್, ಸ್ವಾಮಿ ದಯಾನಂದ, ಸ್ವಾಮಿ ವಿವೇಕಾನಂದ, ಅಥವಾ ಮಹಾದೇವ್ ಗೋವಿಂದ್ ರಾನಡೆ ಅವರ ಬಗ್ಗೆ ಮಾತನಾಡಿದರು. ಆದರೆ ಆರಂಭಿಕ ಪಠ್ಯಪುಸ್ತಕಗಳಲ್ಲಿ ಸಾವಿತ್ರಿಬಾಯಿ ಫುಲೆ ಅವರ ಬಗ್ಗೆ ಎಲ್ಲಿಯೂ ಮಾತನಾಡಲಿಲ್ಲ ಮತ್ತು ಯಾವುದೇ ಉಲ್ಲೇಖವಿಲ್ಲ. ದಶಕಗಳ ಮರೆವಿನ ನಂತರವೇ ದಲಿತ ಮತ್ತು ಬಹುಜನ ಕಾರ್ಯಕರ್ತರು ಆಕೆಯ ಬಗ್ಗೆ ಬರೆಯಲು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದರು. ಮತ್ತು ಅವರ ಚಿತ್ರಗಳು ಕಾನ್ಶಿರಾಮ್ ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದ BAMCEF ನ ಬ್ಯಾನರ್‌ಗಳು ಮತ್ತು ಪೋಸ್ಟರ್‌ಗಳಲ್ಲಿ ಕಾಣಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದವು. ನಂತರ ಅವರು ಬಹುಜನ ಸಮಾಜ ಪಕ್ಷವನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಿದರು. ಕಳೆದ ಒಂದು ದಶಕದಲ್ಲಿ “ಡಿಜಿಟಲ್ ದಲಿತ್” ರ (movement) ಆಗಮನದೊಂದಿಗೆ ಸಾವಿತ್ರಿಬಾಯಿ ಅವರ ಹೆಸರು ಮತ್ತು ಸಮಾಜಕ್ಕೆ ಅವರು ನೀಡಿದ ಕೊಡುಗೆ ಸಾಮಾಜಿಕ ಮಾಧ್ಯಮಗಳ ಮೂಲಕ ಕೋಟ್ಯಾಂತರ ಜನರಿಗೆ ತಲುಪಿತು..

ಆದರೆ ಅದೇ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯು ಫಾತಿಮಾ ಶೇಖ್ ಅವರ ವಿಚಾರದಲ್ಲಿ ಆಗಲಿಲ್ಲ. ಶಿಕ್ಷಣ ತಜ್ಞೆ ಮತ್ತು ಸಾಮಾಜಿಕ ಸುಧಾರಕಿಯಾಗಿ ಅವರ ಕೊಡುಗೆ ಫುಲೆ ದಂಪತಿಗಳಷ್ಟೇ ತೂಕದ್ದು. ಬದಲಾಗಿ ಅವರು ದೊಡ್ಡ ಅಡೆತಡೆಗಳನ್ನು ಎದುರಿಸಬೇಕಾಗಿತ್ತು. ಅವರ ಕೃತಿಗಳನ್ನು ದಾಖಲಿಸಲಾಗಿಲ್ಲವಾದ್ದರಿಂದ ಮುಸ್ಲಿಂ ಮಹಿಳೆಯೊಬ್ಬಳು ಮಹಿಳೆಯರ ಶಿಕ್ಷಣಕ್ಕಾಗಿ ಕೆಲಸ ಮಾಡುವುದು ಎಷ್ಟು ಕಷ್ಟಕರವಾಗಿರಬೇಕು ಎಂದು ನಾವು ಊಹಿಸಬಹುದು. ಆ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಮಹಿಳೆಯರ ಶಿಕ್ಷಣ ಅಪ್ರಸ್ತುತವೆಂದು ಮತ್ತು ಧಾರ್ಮಿಕ ವಿರೋಧಿ ಚಟುವಟಿಕೆ ಎಂದು ಪರಿಗಣಿಸಲಾಗಿತ್ತು. ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಹಿಂದೂ ಪ್ರಾಬಲ್ಯದ ಪುಣೆ ಸಮಾಜದಲ್ಲಿ, ಕೆಲವು ಬರಹಗಾರರ ಪ್ರಕಾರ ಆ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಈ ರೀತಿಯ ಸುಧಾರಣಾ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮಗಳಿಂದ ಆಕೆ ಹಿಂದೂ ಮತ್ತು ಮುಸ್ಲಿಂ ಎರಡೂ ಸಮುದಾಯದಿಂದ ವಿರೋಧಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿದ್ದಾಳೆಂದು ಸೂಚಿಸುತ್ತದೆ. ಸಾವಿತ್ರಿಬಾಯಿ ಫುಲೆ ರವರು ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ಧರ್ಮದ ಧರ್ಮಾಂಧತೆಯನ್ನು ವಿರೋಧಿಸಿ, avaru ಒಳಗಿನವರಾಗಿ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯ ದುಷ್ಪರಿಣಾಮಗಳ ವಿರುದ್ಧ ಹೋರಾಡುತ್ತಿದ್ದರು. ದಲಿತರಿಗಾಗಿ ತನ್ನ ಶಾಲೆಗಳ ದ್ವಾರಗಳನ್ನು ತೆರೆಯುವುದು ಪುರುಷಪ್ರಧಾನ ಮತ್ತು ಜಾತಿ ವ್ಯವಸ್ಥೆ ಅಟ್ಟಹಾಸದಲ್ಲಿದ್ದ ಆ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಅವರಿಗೆ ಅದು ಬಹುದೊಡ್ಡ ಸವಾಲಾಗಿತ್ತು.

ಫಾತಿಮಾ ಶೇಖ್ ರವರು ವಿಭಿನ್ನ ಪ್ರತಿಪಾದನೆಯನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದರು. ಮಹಿಳೆಯರ ಶಿಕ್ಷಣವನ್ನು ಇಸ್ಲಾಂ ಎಂದಿಗೂ ನಿಷೇಧಿಸುವುದಿಲ್ಲ ಎಂದು ಹೇಳುತ್ತಿದ್ದರು. ಆದ್ದರಿಂದ ಅವರು ಫುಲೆ ದಂಪತಿ ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದ ಜಾತಿ-ವಿರೋಧಿ ಯೋಜನೆಯ ಭಾಗವಾಗಿದ್ದರು ಮತ್ತು ಅವುಗಳು ಅವರನ್ನು ಹೆಚ್ಚು ಕ್ರಾಂತಿಕಾರಿಯನ್ನಾಗಿಸಿತು. ಅವರು ತನ್ನ ಸ್ವಂತ ಸಮುದಾಯಕ್ಕಾಗಿ ಮಾತ್ರ ಹೋರಾಡುತ್ತಿರಲಿಲ್ಲ, ಮುಸ್ಲಿಂ ಹುಡುಗಿಯರಿಗೆ ಆಧುನಿಕ ಶಿಕ್ಷಣವನ್ನು ಪರಿಚಯಿಸುವ ಅವರ ಪ್ರಯತ್ನಗಳು ಮುಸ್ಲಿಂ ಪಾದ್ರಿಗಳಿಗೆ ಇಷ್ಟವಾಗುತ್ತಿರಲಿಲ್ಲ. ಈ ಕೆಲವು ವಿಷಯಗಳ ಬಗ್ಗೆ ನಮಗೆ ತಿಳಿದಿದೆ ಏಕೆಂದರೆ ಸಾವಿತ್ರಿಬಾಯಿ ತನ್ನ ಪತಿಗೆ ಪತ್ರಗಳನ್ನು ಬರೆಯುವಾಗ, ಫಾತಿಮಾ ಶೇಖ್ ಅವರ ಕೊಡುಗೆಯನ್ನು ಉಲ್ಲೇಖಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಫಾತಿಮಾ ಶೇಖ್ ಅವರ ಸಂಕ್ಷಿಪ್ತ ವಿವರ ಈಗ ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರದ ಉರ್ದು ಶಾಲೆಯ ಪಠ್ಯಪುಸ್ತಕದ ಭಾಗವಾಗಿದೆ.

ಫಾತಿಮಾ ಶೇಖ್ ಅವರ ಅಸ್ಪಷ್ಟತೆಯನ್ನು ಮೂರು ಪ್ರತಿಪಾದನೆಗಳ ಮೂಲಕ ವಿವರಿಸಬಹುದು:

1. ಫಾತಿಮಾ ಶೇಖ್ ರವರು ತನ್ನ ಜೀವನ ಅಥವಾ ಕೆಲಸಗಳ ಬಗ್ಗೆ ಯಾವುದೇ ಒಪ್ಪಂದಗಳನ್ನು ಬರೆದಿಲ್ಲ. ಅದಕ್ಕಾಗಿಯೇ ಅವರ ಬಗ್ಗೆ ನಮಗೆ ಹೆಚ್ಚು ತಿಳಿದಿಲ್ಲ. ಆದರೆ, ಸಾವಿತ್ರಿಬಾಯಿ ಮತ್ತು ಜ್ಯೋತಿರಾವ್ ಫುಲೆ ಅವರು ಬಹಳಷ್ಟು ಬರೆದಿದ್ದಾರೆ. ಅವರು ಯೋಜಿತ ಪ್ರಬಂಧ, ಪ್ರಬಂಧಗಳು, ನಾಟಕಗಳು ಮತ್ತು ಕವನಗಳನ್ನು ಬರೆದಿದ್ದಾರೆ ಮತ್ತು ಪ್ರೇಮ ಪತ್ರಗಳನ್ನು ಸಹ ಬರೆದಿದ್ದಾರೆ. ಫಾತಿಮಾ ಶೇಖ್‌ರಂತಹ ಜಾತಿ ವಿರೋಧಿ ಸುಧಾರಕರನ್ನು ನಿರ್ಲಕ್ಷಿಸಿದ್ದಕ್ಕಾಗಿ ಒಬ್ಬರು ನಿರ್ಣಾಯಕ ಮತ್ತು ಎರಡು ಬಾರಿ ಜನಿಸಿದ ಇತಿಹಾಸಕಾರರನ್ನು ದೂಷಿಸಬಹುದಾದರೂ, ಅವರ ಜೀವನ ಮತ್ತು ಕೊಡುಗೆಗಳ ಬಗ್ಗೆ ನಮಗೆ ಸುಳಿವು ನೀಡುವಷ್ಟು ದಾಖಲೆಗಳು ಲಭ್ಯವಿಲ್ಲ ಎಂಬ ಅಂಶವನ್ನು ನಾವು ಒಪ್ಪಿಕೊಳ್ಳಬೇಕು.
2. ಸಾವಿತ್ರಿಬಾಯಿ ಮತ್ತು ಜ್ಯೋತಿರಾವ್ ಫುಲೆ ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರದ ಜಾತಿ ವಿರೋಧಿ ಸಾಮಾಜಿಕ ಚಳುವಳಿ ನಿರೂಪಣೆಯಲ್ಲಿ ಚೆನ್ನಾಗಿ ಹೊಂದಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಾರೆ. ಅವರ ಬರಹಗಳು ಮತ್ತು ಕೃತಿಗಳು ದಲಿತ-ಬಹುಜನ ಚಳವಳಿಯೊಂದಿಗೆ ಪ್ರತಿಧ್ವನಿಸುತ್ತವೆ. Gain omvedt ಮತ್ತು Rosalind O’ Hanlon ರಂತಹ ಹಲವಾರು ವಿದ್ವಾಂಸರು ಈ ಕ್ಷೇತ್ರದಲ್ಲಿ ತಮ್ಮ ಕೊಡುಗೆಯನ್ನು ದಾಖಲಿಸಿದ್ದಾರೆ ಮತ್ತು ಬಾಬಾ ಸಾಹೇಬ್ ಬಿ. ಆರ್.ಅಂಬೇಡ್ಕರ್ ಅವರು ‘ಯಾರು ಶೂದ್ರರು’ ಎಂಬ ಪುಸ್ತಕವನ್ನು ಜ್ಯೋತಿಬಾ ಫುಲೆಗೆ ಅರ್ಪಿಸಿದರು. ಇದಕ್ಕೆ ತದ್ವಿರುದ್ಧವಾಗಿ, ಮತ್ತು ಈ ದೇಶದ ದಲಿತ ಚಳುವಳಿಗೂ ಕೂಡ ಫಾತಿಮಾ ಶೇಖ್ ಅವರನ್ನು ನಿರ್ಲಕ್ಷಿಸಿದೆ ಅದಕ್ಕೆ ನಿಖರವಾದ ಕಾರಣ ತಿಳಿದಿಲ್ಲ. ದಲಿತ ಚಳವಳಿಯು ದಲಿತೇತರ ‘ಹಿಂದುಳಿದ ವರ್ಗ’ದವರ ಪ್ರತಿಮೆಗಳಾದ ಫುಲೆ, ಶಾಹು ಮಹಾರಾಜ್, ನಾರಾಯಣ ಗುರು, ಬಸವಣ್ಣ ಮತ್ತು ಇತರರನ್ನು ಸಲೀಸಾಗಿ ಅಳವಡಿಸಿಕೊಂಡರು, ಆದರೆ ಫಾತಿಮಾ ಶೇಖ್ ಅವರ ಇಷ್ಟಗಳನ್ನು ಅಂಗೀಕರಿಸುವಲ್ಲಿ ವಿಫಲರಾದರು. ಇದು ಜಾತಿ ವಿರೋಧಿ ಚಳವಳಿಯ ಪಂಥೀಯತೆಯ ಕಾರಣದಿಂದಲೋ ಅಥವಾ ಇನ್ನಾವುದೋ ಕಾರಣದಿಂದಲೋ ಎಂದು ಸಂಶೋಧಕರು ಕಂಡುಹಿಡಿಯಬೇಕು.
3. ಮುಸ್ಲಿಂ ವಿದ್ವಾಂಸರು ಕೂಡ ಫಾತಿಮಾ ಶೇಖ್ ಅವರ ಕೊಡುಗೆಗಳನ್ನು ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ಕಡೆಗಣಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಒಬ್ಬ ಮುಸ್ಲಿಂ ಮಹಿಳೆ ಜಾತಿರಹಿತ ಸಮಾಜಕ್ಕಾಗಿ ಮತ್ತು ಮಹಿಳೆಯರಿಗೆ ಆಧುನಿಕ ಶಿಕ್ಷಣಕ್ಕಾಗಿ ಹೋರಾಡುವುದು ಬಹುಶಃ ಪ್ರಬಲ ಮುಸ್ಲಿಂಮರಿಗೆ (Dominant Muslim narratives) ಹೊಂದಾಣಿಕೆಯಾಗುವುದಿಲ್ಲ ಎಂದೆನಿಸುತ್ತದೆ. ಫಾತಿಮಾ ಶೇಖ್ ಮತ್ತು ಸಾವಿತ್ರಿಬಾಯಿ ಫುಲೆ 1848 ರಲ್ಲಿ ಬಾಲಕಿಯರ ಶಾಲೆಯನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಿದರು. ಸರ್ ಸೈಯದ್ ಅಹ್ಮದ್ ಖಾನ್ 1875 ರಲ್ಲಿ ಮುಹಮ್ಮದನ್ ಆಂಗ್ಲೋ-ಓರಿಯಂಟಲ್ ಕಾಲೇಜನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಿದರು, ನಂತರ ಇದು ಅಲಿಘರ್ ಮುಸ್ಲಿಂ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯವಾಯಿತು. ಸರ್ ಸೈಯದ್ ಅಹಮದ್ ಖಾನ್ ಅವರನ್ನು ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಆಧುನಿಕ ಶಿಕ್ಷಣದ ಮುಂಚೂಣಿಯಲ್ಲಿರುವವರು ಎಂದು ಪರಿಗಣಿಸಲಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ಸರಿಯಾಗಿದೆ, ಆದರೆ ಫಾತಿಮಾ ಶೇಖ್‌ ರವರೂ ಕೂಡ ಖಾನ್ ರವರಷ್ಟೇ ಸಮಾನ ಶ್ರೇಷ್ಠ ಕೆಲಸ ಮಾಡಿದರೂ ಅವರ ಸ್ಥಾನಮಾನವನ್ನು ನೀಡಲಾಗಿಲ್ಲ.

ರುದ್ರು ಪುನೀತ್ .ಆರ್.ಸಿ
ಆಧಾರ : ದಿ ಪ್ರಿಂಟ್